گفتگوی سایت مصدق با آقای دکتر علی حصوری در رابطه با وقایع تیر ماه سال 1331

پس از پیروزی سی تیر دشمنان ایران دانستند كه با حكومتی قوی و متكی به مردم طرف هستند، بنا بر این برای برانداختن آن با یستی فكری اساسی می كردند كه كردند

گفتگو کننده: سهیلا ستاری
جمعه ١٠ تیر ١٣٨٤ خورشیدی
برابر با ١ ژوئیه ٢٠٠٥ میلادی

آقای دکتر حصوری دکترای زبانشناسی و فرهنگ ایران، از اعضای پژوهشگر فرهنگستان ایران و استاد دانشگاه شیراز، نویسنده بیست کتاب در زمینه زبان و فرهنگ ایران و مقالات بسیار در نشریات علمی ایران و جهان میباشند. ایشان در حال حاضر در سوئد اقامت دارند

سایت مصدق : جناب دکتر حصوری با تشکر از فرصتی که به من جهت انجام مصاحبه دادید، تقاضا میکنم شرایط سیاسی ماههای قبل از تیر ماه و بویژه روزهای آخر تیرماه 1331 را توضیح دهید؟

دکتر حصوری: پس از ملی شدن نفت اوضاع تهرانی كه من شاهد آن بودم آرام نبود. این طور كه اكنون می فهمم، در تهران دو دسته كوشش در جریان بود، یكی برای این كه آب رفته را به جوی باز آرد و دیگری آن كه دست آورد ملی شدن نفت را نگه دارد و شاید آن را سكوی پرش خود برای ایجاد دموكراسی و آزادی در ایران كند. دكتر مصدق به طور نظری و عملی در این مسیر بود و بیش از آن كه به كارهای كوتاه مدت فكر كند، همراه با مردم مشق دموكراسی می كرد. طرف مقابل كه موقعیت خود را از دست رفته می دید، ناگزیر از هیچ تلاشی فروگذار نمی كرد

سایت مصدق : اقدامات دولت بریتانیا پیش از استعفای دکتر مصدق در تیرماه چه بودند؟

دکتر حصوری: دولت بریتانیا بزرگترین بازندهء وقایع ایران بود و بنابر این نمی بایستی آرام بنشیند. آشكارا عده ای مزدور داشته است كه آرام ننشستند و در همان روزهای سی تیر هم به تحریك مشغول بوده اند. مهم ترین كاری كه پیش از سی تیر انجام گرفت در فشار گذاشتن دكتر مصدق بود تا به استعفای او انجامید

سایت مصدق : افراد ایرانی که با مقامات دولتهای خارجی، بویژه انگلیس، همکاری میکردند که بودند و مشخصا چه هماهنگیهائی انجام میدادند؟ نقش برادران رشیدیان، احمد قوام، اسدالله اعلم، رضا حکمت و .... چه بود؟

دکتر حصوری: این روشن است كه عده ای از ایرانیان منافع خود را در خدمت به تصادفا شاهد گفتگوی سپهبد امیر احمدی با پسردائی مادرم بودم كه دارو ساز و مستاجر او در چهارراه عزیز خان(سر كوچهء سپهبد) بود. سپهبد كه در همانجا خانه داشت، می گفت آقا وقتی من این خانه و مغازه هارا می ساختم، برای این كه به اینجا برسم تا زانو در گل فرو می رفتم. طبیعی است آن ها این مملكت را ساختند، باید استفاده اش را هم ببرند. من این مثال را می زنم تا برخی از باور های معاصر را كه چشم بر خیانت ایرانیان می بندد، زیر سوآل ببرم. من كه این را به گوش خود شنیده و با چشم های خود دیده ام، چگونه بگویم انشاءالله گربه بود؟ كسانی كه شما نام برده اید و بسیاری دیگر متاسفانه در برابر مصدق قرار گرفتند و این را هم در سی تیر و هم وقایع پس از آن می توان دید. برخی از اینان، مانند برادران رشیدیان از هیچ اخلاقی بهره ور نبوده اند

سایت مصدق : موضع دربار و افراد خانواده سلطنتی چه بود؟

دکتر حصوری: دقتی در احوال دربار ایران نشان می دهد كه پس از رفتن رضاشاه، باز هم دربار در پی پادشاهی قدرتمند بوده و از گذشت روزگار چیزی نیاموخته بود. دراین زمینه مادر شاه، اشرف و علیرضا پهلوی بیش از همه اصرار داشتند و فشار همین ها شاه را به راهی برد كه خودش هم غیر از آن را نمی شناخت

سایت مصدق : چرا دکتر مصدق در 25 تیر ماه از سمت نخست وزیری خود استعفا نمود؟ حاصل این استعفا چه شد؟

دکتر حصوری: استعفای دكتر مصدق را نباید تنها نتیجهء كار مخالفان و فشار دشمنان به حساب آورد. او با برآوردی كه از اوضاع داشت، مطمئن بود كه این استعفا كارساز خواهد بود و دیدیم كه شد. من در روز سی تیر سوار بر دوچرخه، بخش مركزی تهران، رو به مجلس - بهارستان و حوالی آن تا بازار - را زیر پا می گذاشتم و عكس العمل نه چندان زیبای مردم را در برابر قوام دیدم. او راهی جز گریز نداشت و حكومت نمی توانست مصدق را كنار بگذارد. اوضاع به حدی حاد بود كه احتمال حمله به سفارت انگلیس و دربار می رفت

سایت مصدق : احمد قوام (قوام السلطنه) که بود؟ نقش ور در بریان وصایع به چه میزان بود؟

دکتر حصوری: شناساندن احمدقوام كه دارای ویژگی های با ارزشی هم بود، در این مختصر ممكن نیست. او را سیاستمداری محافظه كار شناخته ام و ازهمین رو دراوضاع حاد سی تیر نتوانست نیروی مردم و جهت جریانات سیاسی را حدس بزند و ناگزیر به خود صدمه زد و دراین برهه چون كسی كه همراه دشمنان مردم بود، جلوه كرد. او سیاستمدار دورهء آرامش و قدرت بود ونه به هم ریختگی و ناتوانی. او اصلا مناسبتی با مردم نداشت و دربار زاده بود

سایت مصدق : از تظاهرات و حرکات مردم در بازگرداندن دکتر مصدق به نخست وزیری در فاصله 25 - 30 تیر چه خاطراتی دارید؟از تعطیل بازارها و اعتصاب های سراسری و پیوستن ارتش به مردم و کنترل شهر به وسیله نیروهای مردمی چه خاطراتی دارید؟

دکتر حصوری: تظاهرات مردم اگرچه برای نوجوانی به سن من كه برای نخستین بار شاهد چنان ماجراهائی بود، بسیار شگفت آور و حتی مسحور كننده بود، اما به شدت خصلت پوپولیستی و حتی عوام زده داشت. متاسفانه روشنفكران و اهل سیاست هم از آن ها جلوگیری نمی كردند، زیرا دو طرف درحال لشگركشی در برابر هم بودند و می بایستی ضرب شست نشان می دادند. تنها بخش هائی از تظاهرات كه با هدایت جبههء ملی و احزاب ملی یا چپ صورت می گرفت، كمتر چنان بود. نسل جوان بیشتر از حوادث سیاسی می توانست بیاموزد تا تظاهرات

سایت مصدق : موضع احزاب و روزنامه هایشان و شخصیتها تا سی تیر 1331 نسبت به دکتر مصدق چه بود؟

دکتر حصوری: دسته های مختلف سیاسی هریك بر اساس تفسیر خود رفتار هائی داشتند. تنها حزب چپ، بسیار محتاطانه گرایش به دفاع از جریانات ملی داشت. طرفداران دكتر مصدق رفتار مشخصی داشتند و احزاب كوچك دست راستی هم بودند كه مامور به هم زدن تظاهرات دیگر حزب ها و گروه ها بودند. روزنامه ها سه دسته بودند. ملی یا چپ، طرفدار دربار و بیطرف یا فرصت طلب. این ها هم مانند همان احزاب عمل می كردند. برخی از شخصیت هارا من خود در آن زمان می دیدم، مانند همان حاج عباسقلی آقا بازرگان كه به دكتر مصدق گرایش داشت. دو آیت الله زنجانی( حاج آقا رضا و حاج میرزا ابوالفضل) از دوستان خانوادگی ما بودند و هر دو طرفدار مصدق و دكتر بقائی كه مشغول دو(وشایدده) دوزه بازی های خودبود. تا آنجا كه امروز می فهمم بورژوازی ملی و خرده بورژوازی طرفدار مصدق بود. شاید به همین دلیل بهترین فرصت برای رشد نیروهای اجتماعی پیش آمده بود و این رشد را تا كودتا می توان دید. كودتا نه تنها پیشرفت مملكت ما را متوقف كرد، بلكه به رشد نیروهای عقب مانده كمك كرد

سایت مصدق : رای دیوان دادگستری لاهه در شامگاه سی تیر چه تاثیری در افکار عمومی داشت؟

دکتر حصوری: به یاد دارم كه با صدور رای دیوان لاهه، عده زیادی از جوانان در شهر تهران، گرچه حوادث ناگواری را از سر گذرانده بودند، به شادی و پایكوبی پرداختند. این رای به جنبش مردم نیرو بخشید و نه تنها آنان را امید وار كرد، بلكه به اعتقاد ایشان نسبت به كار دانی و توانائی مصدق افزود. اولیای ما كاردانی ، سنجیدگی و عاقبت اندیشی دكتر مصدق را می ستودند. اما ظاهرا این حوادث تنها در طهران و چند شهر بزرگ انعكاس وسیع داشت. محدودیت وسائل ارتباط باعث شد كه آن كوشش ها نتایجی محدود داشته باشد

سایت مصدق : پیروزی مردم در سی تیر و بازگرداندن دکتر مصدق به نخست وزیری ایران با چه وقایعی دنبال گردید؟در مجلس چه گذشت؟

دکتر حصوری: عواقب پیروزی سی تیر همان ها است كه تا كودتا ادامه یافت. دشمنان ایران دانستند كه با حكومتی قوی و متكی به مردم طرف هستند، بنا بر این برای برانداختن آن با یستی فكری اساسی می كردند كه كردند.در بار و كسانی هم كه منافعشان در درون كشور در تهدید بود، دانستند كه بایستی در پی دشمن بزرگی برای جنبش ملی ایران می رفتند. پس از پیروزی سی تیر، همه به فكر های تازه افتادند و موقعیت جدید را خوب فهمیدند بجز تنها حزب چپ ایران و جنبش ملی كه به بسیج توده ها و دست كم طرفداران خود نپرداختند و دشمن شكست خورده را ناتوان انگاشتند. رهبران به مردم نیاموخته بودند كه با ملی شدن نفت، تازه كار دشوار مرم ایران آغاز می شود و آن نه تنها نگهبانی از دست آوردهای سال های تشكیل و فعالیت جبههء ملی و حكومت دكتر مصدق ، بلكه آمادگی در برابر كارهای احتمالی بود كه دشمن زخمی ممكن بود در برابر جنبش ملی ایران انجام دهد. هنگامی كه دربار و مردم سخت به جان هم افتاده بودند، بیرون از كشور طرح كودتا ریخته شد و به دست عوامل بسیار محدود ، تودهء بی سواد ، اوباش وبخشی از ارتش و بیش از آن شهربانی، به نتیجه رسید. هم ذلیل كردن دربار درست نبوده و هم نپرداختن به تربیت كادر و روشن نكردن مردم. تجارب و حوادث بعد هم نشان داد كه آن سال های پرغرور و زیبا چندان اثرفوری در جامعهء ایران نداشته است، وگرنه سرنوشت ما این نمی شد كه شد. بیشتر اكنون است كه ارزش دست آوردهای آن دوره شناخته می شود كه باز هم دست رهبران ملی از مردم كوتاه است

سایت مصدق : آقاثی دکتر حصوری بینهایت از اینکه وقتتان را در اختیار سایت مصدق نهادید سپاسگزارم






چاپ این صفحه                 به صفحه مصاحبه ها   بازگشت :     به بالای صفحه